به گزارش میراثآریا، نهمین نشست سینمای مردمشناسی ایران با موضوع بررسی فیلم «علف» به دبیری محمدرضا مهراندیش امروز چهارشنبه ۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ در پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری برگزار شد.
مهراندیش در ابتدای این نشست در مورد اهمیت فیلم علف در تاریخ سینمای مستند جهان سخن گفت و تصریح کرد: این فیلم یک سند تصویری تاریخی مهم در سینمای مستند ایران است و ارزش استناد و رجوع پژوهشی دارد و آینه ای از نبرد و مبارزه انسان با ناسازگاری طبیعت با اوست.
این فیلمساز و پژوهشگر هنر افزود: امسال یکصدمین سال نمایش فیلم علف است. این فیلم در سال ۱۹۲۵ در دو سال پایانی سینمای صامت توسط مریان سی کوپر و ارنسست بیشودزاک ساخته شده و هنوز سینمای ناطق رایج نشده بود. یکی از اولین فیلمهای قوم پژوهی جهان محسوب میشود و در ایران هم از اولین فیلمهای قوم پژوهی کشور به شمار میرود.
فرهاد ورهرام مستندساز و پژوهشگر سینمای ایران با تاکید بر این که بختیاری ها از مهمترین و بزرگترین ایل های آن دوره بودند، گفت: این قوم از نظر سیاسی هم شناخته تر بودند و اولین محققیان هم به سراغ بختیاریها میرفتند چرا که این قوم از دوره مشروطه در دربار بودند و درحکومتهای وقت حضور تاثیرگذار داشتند.
او افزود: با این وجود، تمرکز مستندسازان و فیلم سازان روی قوم بختیاری بوده است اما در انتخاب قوم بختیاری و کوچ طایفه بابا احمدی برای فیلم علف، براساس خاطرات موجود کارگردان فیلم علف، بطور اتفاقی و پیش بینی نشده انجام شده است.
این مستندساز با بیان این که کارگردان در ابتدا میخواسته قومی را گیر بیاورد که براساس آن به زندگی ابتدایی برسد، تصریح کرد: ابتدا در ترکیه آتاتورک اجازه نمیدهد که آنها در این زمینه ورود کنند چون علاقهای به کردها نداشته است سپس آنها به عراق و خوزستان میروند و در خوزستان با ایران شناسی آشنا میشوند که آنها را به سمت و سوی قوم بختیاری سوق میدهد.
او در بخشی از سخنان خود نیز موزیک گذاشتن روی این فیلم صامت را ظلم بزرگی در حق این فیلم عنوان کرد.
«علف» یادگاری از پدر
شاهرخ باور نویسنده کتاب علف با بیان این که به دنبال تداوم راه پدرش وارد این مسیر شده و به سمت ترجمه کتاب «علف» رفته است، گفت: در این کتاب از ایل بختیاری نام برده شده که در ترجمه کتاب، خود را جای این دلاوران جا میزنم.
او با بیان این که به تصویر کشیدن سختیهای کوچ و زیست عشایر برای تداوم بقا جزو مهمترین اهداف نهفته در این فیلم است، تصریح کرد: برای تهیه این کتاب، مستنداتی را ا ایلات مختلف و شاخهها مختلف ایل بختیاری تهیه کردم و توانستم با اهتمام طوایف مرتبط در این ایل، شجره نامه و درخت خانوادگی آن را رسم کنم.
رنگ زرد برای ایل و عشایر نماد حرکت و کوچ است
عباس قنبری عدیوی رئیس بنیاد ایران شناسی چهارمحال و بختیاری با اشاره به فیلم علف و کوچ ایل بختیاری اظهار کرد: رنگ زرد برای ایل و عشایر نماد حرکت و کوچ است و نشانهای است که زمان کوچ را نشان میدهد.
او با بیان این که عشایر ایستگاه و سرپناه ندارند و گرمسیر و سردسیر همان مقصد و ایستگاه زندگی آنهاست، گفت: سه نوع کوچ در ایل بختیاری وجود دارد که شامل کوچ عمودی در ارتفاعات، افقی یا خطی از یک ناحیه به ناحیه دیگر و کوچ دورانی است.
این پژوهشگر فرهنگ مردم با بیان این که در این کوچ از منتطقه جهانگیری به کوهرنگ که همریشه کارون است، میرویم، ابراز کرد: کوهرنگ الهه آبهای روان است و یکی از مقدسترین آبها را در اختیار دارد لذا وقتی عشایر از کارون عبور میکنند هیبت آنها مشهود است.
او به ایلراههای مختلف اشاره کرد و گفت: هر طایفه ایل راه مشخص و کریدور حرکتی تعریف شدهای دارد که این طایفه مخصوص که در فیلم نمایش داده شده، از مسیرهای مشخصی حرکت نمیکنند و نشان میدهد که مسیر حرکت ایل مطابق با اصل حاکم بر ایل بختیاری نیست.
قنبری با اشاره به اینکه کوچ فقط یک حرکت تکرار شونده نیست، بیان کرد: کوچ فرهنگ زیستن و مبارزه با کوه و رودهای خروشان و سختیهاست و برخلاف ظاهرش در مقوله کوچ، تلفات هم داریم اما در نهایت زنان و مردان بختیاری پیروز هستند.
این پژوهشگر فرهنگ مردم به جمعیت کوچ کنندگان ایران در آن زمان اشاره و تصریح کرد: در آن زمان، ۲۰ تا ۳۰ درصد جمعیت ایران کوچ میکردند اما امروزه این جمعیت به دو درصد رسیده است اما اثرگذاری این دو درصد به میزانی است که مثلا ۲۵ درصد گوشت کشور را تامین میکنند، در تولید صنایع دستی و دست آفریدهها نیز نقش دارند و تولیدکنندگان بیادعایی در اقتصاد کشور به شمار میروند.
او به نقش سیاسی بختیاریها و تاثیرگذاری تاریخی آنها نیز اشاره کرد و گفت: فیلمهای مختلفی براساس زندگی کوچ نشینان ساخته شده و کتب متعدد نوشته شده که به تناسب اثرگذاری آنها در تاریخ سیاسی ایران نیز اشاره دارد.
قنبری به اثرگذاری اقدامات پژوهشگاه و خصوصا پژوهشکده مردم شناسی با اقداماتی همچون نقد و بررسی فیلم های مردم شناسی اشاره کرد و گفت: اقدام پژوهشگاه بسیار درخور اهمیت است و باب جدیدی را باز کرده که از زوایای دیگری به چنین مستندات ارزشمندی توجه شود.
رمانسیسم نهفته در «علف»
منصور مرادی مردم شناس ایرانی با بیان این که مستند علف در ۷۱ دقیقه بصورت صامت و سیاه و سفید محصول سال ۱۳۰۴ شمسی است، گفت: این فیلم به کوچ طایفه بابا احمدی از ایل بختیاری میپردازد.
او افزود: این کوچ در فیلم علف، به همراه ۵۰ هزار نفر از این طایفه و ۵۰۰ هزار دام اتفاق افتاده است که عبور شش روزه این طایفه از عرض کارون و رود بازوفت را به تصویر میکشد.
این مردم شناس به تجارب شخصی خود در همراهی با ایل بختیاری اشاره و تصریح کرد: در فیلم علف، آنچه اهمیت داشت عبور گله دام از گرمسیر به سردسیر بود چون معیشت آنها وابسته به دام و علف بوده است.
او با اشاره به این که هدف از ساخت این فیلم، غلبه بر طبیعت و مبارزه با مسیر کوچ است، تصریح کرد: با توجه به این که خاستگاه این فیلم آمریکاست بیشتر مقوله رمانسیسمگرایی در آن به چشم میخورد.
مرادی با بیان این که در این فیلم که بر پایه فرهنگ و آداب و رسوم و تحقیق بوده و یک جامعه ابتدایی را معرفی میکند که جزئیات رفتاری در ان کمتر مشهود است.
این مردمشناس با اشاره به اینکه مکتب حاکم در این فیلم، مشخصات احساس و فردگرایی و ستایش گذشته و طبیعت را دارد و ترس و وحشت و حیرت را نشان میدهد و بر مولفههای هنر، شور و مناسک تاکید میکند، گفت: علف، تنوع هویت های محلی را ستایش میکند اما این فیلم در این دوره به علت ناسازگاری کارگردان و حس همدلی با کوچ نتوانست تا سال ۱۳۴۶ اجازه نمایش فیلمش را دریافت کند.
او افزود: از نظر رضاشاه این فیلم، در تضاد با تصویر کشیدن و تبلیغ پیشرفت و ترقی بود، هرچند که فیلم علف به عنوان موانع پیشرفت ایران نمیتوانست مورد قبول قرار بگیرد.
این هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خاطرنشان کرد: در یک فیلم مستند باید شناساندن جامعه دیگر و نحوه مستندساز در آن مشخص باشد البته در این فیلم هم کمتر شاهد آن هستیم هرچند که توپوگرافی نسبه به مردم شناسی نیز غالب است و نکارگردان فیلم نیز به آن اشراف دارد.
او با بیان این که تصور کارگردان در مورد ایل این است که مردمان فراموش شده ای در یک اقلیم دشوار کار کردند، گفت: عدم آشنایی از شناخت فرهنگ ایران در ایجاد این نگاه موثر بوده است.
مرادی با بیان این که نظرات و نقدهای متعددی وجود دارد، گفت: این فیلم نیز از التهاب تفکر شرق شناسانه برآمده است همانطور که غربی ها به شکل دلخواه خود از شرق استنباط دارند.
فیلم «علف: نبرد یک ملت برای زندگ یا مرتع» فیلمی صامت و سیاهسفید محصول ۱۹۲۵ در ایالات متحده آمریکاست که از نخستین فیلمهای قومنگاری جهان بهشمار میآید.
این فیلم که توسط مریان کوپر و ارنست بیشودزاک کارگردانی شده، به کوچ طایفه بابا احمدی از طوایف ایل بختیاری میپردازد و دوربین همراه با عشایر بختیاری از گذرگاهها و ارتفاعات سختگذر زردکوه بختیاری و رود خروشان کارون عبور کرده، تا مردم این طایفه برای دستیابی به مرتع، چراگاه و پرهیز از گرمای خوزستان در بهار و تابستان از گرمسیر این طایفه، در استان خوزستان، به سردسیر، در استان چهارمحال و بختیاری، منتقل شوند.
فیلم ۷۱ دقیقهای علف، برای نخستین بار در ۲۰ مارس ۱۹۲۵ توسط کمپانی پارامونت پیکچرز تولید شد و مریان کوپر و ارنست بی شودزاک نیز تهیهکنندگان علف محسوب میشدند.
انتهای پیام/
نظر شما